Hoekposten

Hoekposten van Henri Michaux is een nieuwe uitgave van Zegwerk. Het boekje (met foedraal) verschijnt in een oplage van 20 genummerde exemplaren. De vertaling is van Rokus Hofstede. De vorm is van Danny Dobbelaere (Grafijn). Prijs: 60 euro.

De Franse dichter van Belgische oorsprong Henri Michaux (1899-1984) werkte in de laatste decennia van zijn leven aan een soort poëtisch vademecum, een distillaat van opstandige wijsheid, ergens halverwege cynisme en taoïsme, getiteld Poteaux d’angle (Hoekposten). In 1971 verscheen een eerste uitgave van deze aan zichzelf en aan de lezer gerichte tegendraadse maximen en bezweringen. In 1979 en 1981 volgden vermeerderde, verbeterde versies. Een door Jacq Vogelaar vertaalde selectie uit Poteaux d’angle is gepubliceerd in Raster 23 (1982). De hier gebundelde tekstfragmenten zijn niet eerder vertaald (RH).

 

OLYMPUS DIGITAL CAMERA
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
by Een reactie plaatsen

Robert Schaus (1939-2015)

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Begin dit jaar overleed de Belgische dichter Robert Schaus. In 2001 verscheen bij Zegwerk Het geheugen van de wilde vruchten, vertaald door Erik de Smedt. Het boek bevat een selectie uit de bundel Das Gedächtnis der wilden Früchte.

Als het woord niet zo belast was, zou je Robert Schaus een ‘streekdichter’ kunnen noemen. Maar bij deze streekdichter vind je geen spoor van verheerlijking van de Heimat, laat staan van het verleden. Schaus beperkt zich in deze korte gedichten tot scherpe observaties van wat er in een dorp omgaat. Zichtbare taferelen – ‘menschlich, allzumenschlich’ – met wortels in het onderbewuste: een verdrongen oorlogsverleden, een dubbelhartige religie, een erotiek die zich niet laat onderdrukken.

In de polsslag van de dageraad
dringt stuifmeel
door gesloten ramen
zet kiemen
waarin de grenzen
naar wens verschuiven

Met het bewustzijn van een wereldburger beschrijft Robert Schaus het universum van het dorp, of preciezer: van de fantastische verbindingen en draden, die onder de oppervlakte een bont, barok schouwtoneel weven, waarin de feesten en de kerk, de gevoelens en de seizoenen, de levensfasen en de neerslag van het verleden elkaar doordringen en met ingehouden vuur een feest doen ontbranden tussen Bosch en Breugel.

  • Erik de Smedt

Robert Schaus, Het geheugen van de wilde vruchten,
Zegwerk, 2001  (prijs: 25 euro)

by Een reactie plaatsen

Behrens, een inleiding.

‘ […] ook in onze chemische wereld bestaan er tussenschakels, die met elkaar verbinden wat elkaar afwijst.’ (Johann Wolfgang Goethe, Affiniteiten / Die Wahlverwandtschaften, vert. Ria van Hengel, Athenaeum–Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2010)

Franz Richard Behrens (1895-1977) is in het Nederlandse taalgebied slechts bekend als auteur van één gedicht, ‘Expressionist artillerist’. Die titel vat zijn activiteiten als jonge man samen. Behrens vocht in de Eerste Wereldoorlog als Duitse soldaat aan het oostelijke en het westelijk front en verwerkte zijn overrompelende ervaringen in expressionistische gedichten. In het spoor van August Stramms Wortkunst dichtte hij in geconcentreerde woordkernen, met ultrakorte versregels vol neologismen en klankeffecten.

In 1917 verscheen in Berlijn de bundel Blutblüte (Bloedbloesem), die zijn enige boekpublicatie bleef. Zijn verzameld werk, dat vanaf 1979 met onregelmatige tussenpozen werd uitgegeven in de reeks ‘Frühe Texte der Moderne’ (edition text + kritik) omvat echter vier delen: naast lange gedichten ook aforismen, filosofische gedachten, oorlogsdagboeken, filmscenario’s en -kritieken. Franz Richard Behrens is volgens zijn tekstbezorger Gerhard Rühm ‘niet alleen een van de belangrijkste en esthetisch radicaalste dichters van de eerste helft van de 20e eeuw, hij is tegelijk – even ongelooflijk als symptomatisch – een van degenen die het meest werden miskend en vergeten.’ Na 1925 publiceerde Behrens geen literair werk meer. Hij kwam onder meer aan de kost als sportjournalist, ging tijdens het naziregime in de ‘innere Emigration’, die hij voortzette in de DDR. Hij stierf in Oost-Berlijn, in armoedige omstandigheden.

Begin jaren twintig evolueerde Behrens’ poëzie van Wortkunst naar constructivisme; hij schreef ook prozaïsche montageachtige gedichten. Het lange gedicht ‘Oppauammoniak’ staat op het scharnierpunt. De zegging is nog erg gebald, maar de opeenvolging van woorden en verzen is niet langer subjectief associatief. Er ligt een duidelijk, levendig gehanteerd en afwisselend constructieprincipe aan ten grondslag: de even verzen koppelen als in een relatie twee Duitse voornamen aan elkaar (niet noodzakelijk man-vrouw), de oneven verzen roepen in een opsomming van chemische stoffen en processen de industriële vervaardiging van kunstmest op.

Het gedicht is veel realistischer dan het lijkt. In het dorp Oppau ten noorden van Ludwigshafen vervaardigde BASF meststoffen, meer bepaald stikstofmest. Door de Franse bezetting van het linker Rijnland na de Eerste Wereldoorlog kon het benodigde zwavelzuur nog met moeite worden geïmporteerd en was de fabriek overgeschakeld op ammoniumnitraat of ammoniumsalpeter. Salpeterzuur kan makkelijk uit ammoniak worden vervaardigd.

Omdat ammoniumsalpeter erg explosief is, werd deze stof met ammoniumsulfaat verdund. Bij een routine-explosie van de ammoniumsalpeter die door de luchtvochtigheid modderachtig gips wordt en verhardt, ging het– na duizenden probleemloze ontploffingen – op 20 september 1921 grondig mis. Een twintig meter hoge silo met 4 500 ton ammoniakmest vloog in de lucht. De explosie was tot in München te horen. 561 mensen kwamen om het leven, wel tweeduizend mensen werden gewond. De fabriek en het dorp werden grotendeels vernield, 7 500 mensen waren dakloos. Waar de silo had gestaan, gaapte een krater van honderd meter breed en twintig meter diep. Op het huidige fabrieksterrein vind je nog steeds een ‘Trichterstraße’. Franz Richard Behrens’ gedicht, in hetzelfde jaar geschreven, vervreemdt deze industrieramp: de chemie van en tussen mensen klopt niet altijd.

Erik de Smedt

by Een reactie plaatsen